http://www.milliyet.com.tr/bir-deney-bin-okumaya-bedel-/zeynep-isman/cumartesi/yazardetay/01.09.2018/2733800/default.htm
Kumkurdu’nu bilenler? Biz Kumkurdu serisini Derin’le geçen yıl okumuştuk. 3 kitaptan oluşuyor. Yazarın hayal gücü, olaylara hem çocuk, hem ebeveyn dünyasından bakışı hayranlık verici. Tatil bahanesiyle yanımıza almıştık ve yeniden başladık okumaya. Mutlaka tavsiye ederim. Okuma bilen çocuklar için de bir başucu kitabı.
LGS’ye sayılı günler kala her yerde sınav stresi ile başa çıkmanın yolları konuşuluyor. Ben yapılacaklara geçmeden önce, konuya başka bir açıdan bakmak istiyorum. Stresten çok korkuyoruz. Hemen yok etmeye çalışıyoruz. Halbuki stresin bir miktarı hayat için gerekli. Stres bizi uyaran, harekete geçiren, vücudumuzun bir savunma mekanizması aslında. Önümüzde hayatımızın geri kalanını etkileyecek, önem verdiğimiz bir etkinlik var ise strese girmemiz çok doğal. Sanki çocukların stresli olması çok felaket bir durummuş algısı yaratılıyor bu da iyice strese sebep oluyor. Önemli olan nasıl baş ettiğimiz. Strese rağmen değil, stresle yaşamayı bilmeli ve çocuğumuza da bunu öğretmeli. Çünkü günümüz dünyasında her tarafımız stres kaynağı.
Anne/baba olarak stresle nasıl baş ediyoruz?
Burada kritik olan bizim anne-baba olarak stresle nasıl başa çıktığımız? Biz perişan olurken, çocuktan soğukkanlılık beklemek anlamsız. Her insanın mizacına göre stresi algılayışı ve yaşayışı da farklı oluyor. Heyecanı, stresi yönetebilmek de güç kazandırıyor insana.
Her durumda yanında olun
Sınav gibi stres katsayısının arttığı dönemlerde ailelere düşen en büyük görev, her ne olursa olsun çocuğumuza yanında olduğumuz hissini vermek. Zaten sürekli değişen sınav sistemi dışarıdan yeterince strese sebep oluyor, en azından evde her durumda anne-babasının yanında olduğunu bilmeye ihtiyacı var. Başarılı da olsa, başarısız da olsa, sevildiğini, kabul gördüğünü bilmeli. Bu süreçte verdiği emeğe, çalışmaya değer vermek, takdir etmek önemli. Başka çocuklarla kıyaslama yapmamalı. Geleceğe dair felaket senaryoları çizilmemeli.
Çocuğunuzu dinleyin
Herkes en başarılı kendi çocuğu olsun istiyor haliyle. Halbuki herkesin mizacı ve güçlü yönleri farklı. Öğrenme stili, ilgi alanları farklı. Çocuğumuz bizim hayal ettiğimiz kişi değil belki. Bunu kabullenmek çok önemli. Bu çocuğa bilinçsizce yaptığımız psikolojik baskıyı da ortadan kaldırır. Çocuğumuzu dinlemek, verdiği mesajları duymak çok önemli. Eğitim hayatı boyunca onu doğru bir şekilde destekleyebilmemiz için, çocuğumuzu iyi tanımalıyız.
Çocuklar her zaman akıllarındakini net bir şekilde dile getirmezler. Arka plandaki mesajı doğru anlamak gerekir. “Bu sınav zor mu olacak?” diye etrafta dolanıyorsa, “Ne bileyim ben” ya da “Çalışırsan zor olmaz” gibi iletişimi kapatan cevaplar değil, onun kaygısını anlayan, altta yatan endişesini fark eden bir dille konuşmak kıymetli. Muhtemelen o sırada çocuk “Ya başaramazsam tepkin ne olacak?” sorusunun cevabından emin olmak istiyor. “Sınavla ilgili endişeli olduğunu biliyorum, neyle karşılaşacağın konusunda kaygılısın, Sonuç ne olursa olsun yanındayım, yardım istersen buradayım…” gibi mesajlar vermek ilişkiyi canlı tutacaktır.
Pratikte yapılabilecekler:
Sınavdan 1-2 önce ders çalışmayı bırakmak
Beslenme ve uykuya dikkat etmek
Son günlerde mümkünse açık havada zaman geçirmek
Nefes egzersizleri yapmak
Aile ve arkadaşlar ile sosyalleşmek, eğlenceli faaliyetlerde bulunmak.
Bu aralar favorimiz bu kitap. Yollarda, can sıkılmasına karşı tavsiye ederim. Hem eğlenceli, hem de bir dolu güzel bilgi var hayvanlar alemine dair. Mesela dev kertenkelenin su üstünde yürüyebildiğini, timsahların ağzından terlediğini biliyor muydunuz?
“Öğretmen öğreten değil, birlikte öğrenen olmalı”
Yasemin Hoca ile tanıştığım ilk gün çok eskilere, ilkokula başladığım güne gittim. 5,5 yaşında, çekingen olarak tanımlanabilecek ama bir o kadar da okula başlamak isteyen bir çocuktum. Bugün olduğum insan olmamda emeği çok büyük olan sevgili ilkokul öğretmenim beni sarıp sarmalamış, sonsuz sevgisi ve şefkatiyle tüm endişelerimi gidermişti. Hatta yaşamım boyunca bilgiye, öğrenmeye bu kadar değer vermemde etkisi çok büyüktür.
İşte Yasemin Hoca ile konuşurken, içimde bir yerlerde bu duygular ayaklandı. Aynı güven, sıcaklık ve minnet duygusunu hissettim. Çünkü konuştukça anlıyorum ki, en büyük hedefi öğrencilere öğrenmeyi sevdirmek. Bunun da ancak sevilen bir öğretmenle ve okul ortamıyla olacağına inanıyor.
Yasemin Pakkan yaşamının 43 yılını eğitime ve öğrencilerine adamış, kendi alanında efsane bir öğretmen. Bugüne kadar hem pek çok devlet okulunda hem özel okullarda binlerce öğrenciye öğrenme ortağı olmuş. Öyle ki, “öğretmenliği öğrencilerimden öğrendim” diyor. Meslek sahibi olup, yurt içinde ve yurt dışında farklı pozisyonlarda çalışan öğrencileri hala kendisiyle görüşüyor.
“Bu ülkeye bir borcum var”
43 yıllık birikimini aktarabilmek, hala ilk günkü heyecanı ile çocuklarla buluşmaya devam etmek ve bu ülkeye bir borcu olduğuna inandığı için bir okul açmaya karar vermiş. Şu günlerde 2018-2019 Eğitim-Öğretim yılında yeni açacağı okulunun heyecanı ile yaşayan Yasemin Hoca ile doğru okul seçiminden, verimli öğrenme nasıl olura kadar pek çok konuda konuştuk. Söylediklerinin anne-babalar hatta eğitimciler için yol gösterici olacağına inanıyorum.
- Anne-babalar okul seçerken nelere dikkat etmeli sizce?
“Okul seçiminde tamamen ekibin seçilmesinden yanayım”
Bu konuda yıllardır yüzlerce soru aldım inan. Çocuğu ve aileyi tanırsam cevap vermem daha kolay oluyor. Ancak hiç tanımıyorsam bir yorum da bulunmak zor tabi. Her çocuğa göre bir okul olamaz. Okulun her çocuğa uygun olması gerekiyor. Eskiden en yakın okul en iyi okul diye bir şey vardı. Ben buna katılmıyorum çünkü İstanbul şartlarında artık her yer uzak. Evinize yakın bir yerde trafiğe takılıp saatlerce bekleyebilirsiniz. O nedenle bir kere çok uzak okul diye bakmayalım. Okuldan beklentimize bakalım.
Okulların yerleri, binaları ve fiziki koşulları elbette ki önemli ama buna çok da takılmamak gerekli. Yani süse püse, vitrine çok da aldanmamalı. Hiçbir fiziki imkanı olmayan ama muhteşem öğrenciler yetiştiren okullar var.
Okul seçiminde tamamen ekibin seçilmesinden yanayım. Birincil olarak çocuğunuzu kime teslim ettiğiniz önemli. Okul bir yaşam yeri. Bütün gün okuldalar. O nedenle orada sıfır hata olmalı. Servis şoföründen, ablaya, yemek personelinden, hizmetlisine kadar çok önemli. Öğretmen en son. Tabii ki ondan çok beklentimiz var. Güvenlik çok önemli. Çevresinde neler olduğu önemli. Az da olsa açık alanı olması, az da olsa yeşilliğinin olması önemli.
İkinci önemli konu okulun kadrosunun öğrenmeye açık olması ve sürekli eğitim alması. Kendini ve bakış açısını yenilemesi. Tüm bunları yaparken de tevazu sahibi bir okul olması önemli benim için. Ne kadar talep görürse görsün, her çocuk özeldir ve aynı ilgiyi ister.
“Okul servisle başlar, bu nedenle servis personeli çok önemli”
Ben diyorum ki, bir okul sahibinin en önce yapması gereken şey servis şoförleri ve ablalarla görüşmek olmalı. Okul, çocuk servis aracına bindiği an başlıyor. Ve onlar bizim okul dışındaki güvendiğimiz, çocuklarımızı emanet ettiğimiz insanlar. Ben kendi okulumda düzenli olarak servis personeli ile toplanıyorum. Beklentilerimi aktarıyorum. Eğitimler aldırıyorum.
- Okulda öğretmen kadrosu nasıl olmalı?
Ben öğretmenim, kimseden öğrenecek bir şeyim yok bakış açısına sahip öğretmenler olmamalı. 43 yıllık eğitimciyim, kendimi hala öğrenci gibi hissediyorum. Öğrenmeye açık öğretmenler olmalı. Dünya gelişiyor, değişiyor. Öğreten değil, öğrencilerle birlikte öğrenen olmalı. Nasıl yapılıyor sen de bana anlat demeli çocuğa. Öğrenen okul, öğrenen öğretmen seçimi yapmalıyız. Çocuğa deneyimleten, yaşatarak öğreten, merak eden öğretmenler olmalı.
- Veliler düşük gelirlerine rağmen, çocuklarını özel okullara vermek için sıkıntı çekiyorlar?
Bu da beraberinde farklı sorunlar getiriyor. Bütçeleri kısıtlıysa lütfen iyi öğretmeni olan devlet okulu araştırsınlar. İnanın öğretmenlerin, velilerin insiyatif aldığı çok da iyi devlet okulları var. Dediğim gibi önemli olan öğretmen ve okul kadrosu. Aileler fedakarlıklar yapıyorlar ama aile bütçesini de göz önünde bulundurmak şart.
- Verimli bir öğrenme nasıl olur?
Merak uyandırarak olur. Örneğin elektrik konusunu işliyoruz. Çocuğun gördüğü, hissettiği ihtiyaçtan yola çıkıldığında öğrenme daha kalıcı, verimli olur. Sınıftaki lambanın ışığı nasıl, nerden geliyor? Haydi takip edelim. Duvardaki kablolar, binadaki sigorta, mahalledeki trafo, şehir dışında yüksek gerilim hatları ve barajlar gibi. Öğrenme, konuyu açacak ilginç birkaç cümle ile sonucu onların bulmasını sağlamaktır. Ezber buz üzerine yazı yazmaktır. Boşuna bir uğraştır.
- 17 Mayıs Okul Dışarıda Günü idi. Açık havada eğitimi desteklediğinizi her zaman söylüyorsunuz, bunun eğitime katkısı neler?
Öğrenme ortamını sınıfla sınırlandıramayız. Fırsat eğitimi her yerde ve her zaman yapılabilir. Öğretimi sınıf duvarlarının arasına hapsettiğimizde yaşam alanı olan okulu değerlendirmemiş oluruz. Doğada ve açık havada öğretim çok daha keyifli ve kalıcı olur. Öğretmenliğe başladığım ilk yıllarda günün yarısını bahçede geçirirdik. Özelikle yazma etkinliğine gerek duyulmayan derslerin tamamını hava koşulları uygun ise çimenlerde yapardık. Akademik dersler arasında on dakika bile olsa bahçe oyunları, yarışmalar düzenlerdik.
Dünya öğrenmeyi kalıcı ve kolay bir hale getirmek için uğraş veren eğitim bilimcilerle dolu. Bu konuda öğretmen eğitimleri vererek öğretmenleri sınıf dışına alıştırmamız gerekiyor. Deneylerimizi bahçede yapabiliriz. Çamurlu suyun içindeki planktonları yerinde gözlemleyebiliriz. Kurbağanın başkalaşımını her gün izleyebiliriz. Mevsimleri, mevsimlere göre bitkilerin ve hayvanların değişimlerini gözlemleyebiliriz.
- Çocuğa sorumluluk nasıl kazandırılır?
Yapabileceği işleri ellerinden almayarak. Kendi işini kendisinin yapması konusunda fırsat yaratarak. Yatağını kapatabilir, tabağını mutfağa taşıyabilir, kurabiyeye şekil verebilir. Çorabını kendi giyip, giysilerini katlayabilir. Ona ihtiyacınız olduğunu hissettirmek çok önemli. Yardım istemeliyiz ondan. Yardım etmenin yüceliğini, kendine yetmenin sağladığı özgüveni hissetmeli. Toplumumuz kız çocuklara sorumluluk vermede daha cesur. Lütfen her iki cinse de sorumluluk verelim.
Yasemin hocanın anlattıklarından kısa kısa notlar:
Çocuğun okuldan hangi duyguyla geldiği size ipuçlarını verir
Veliler çocuklarının okuldan eve nasıl geldiklerine baksınlar. Mutsuz, bıkkın, yorgun mu geliyor? Bazısı hala enerjik oluyor ve o günü heyecanla anlatıyor. Bazısı elinde kocaman bir kitapla geliyor ve merakla onu incelemeye başlıyor. Bunlar anne babalar için çocuğun okulu sevip sevmediğine dair en büyük ipucu.
Biz okulların görünüşüne çok takılıyoruz
Gittiğim yurt içi, yurt dışı her yerde mutlaka okul binalarını gezmeye çalışırım. Mesela Avrupa’da pek çok okulda akıllı tahta diye bir şey yok, sıralar, masalar son derece basit. Çocukların yerde oturma bölümleri var. Mutlaka kütüphaneleri ve okuma alanları var ve hiçbiri düzenli değil. Gördüm ki, biz içerikten çok görünüşe takılıyoruz. Binaların ne kadar modern, ne kadar şık, teknolojik, bakımlı olduğu ile ilgileniyoruz. Oysa ki önemli olan okulun kadrosunun niteliği. Öğretmenin de velinin de öğrenmeye açık olması çok önemli
Öyle öğretmenler biliyorum ki, çocuklara bu okul çok pahalı, sen bu okula layık değilsin diyen. Böyle bir şey olamaz. Böyle bir söylemle o çocuğun ruhuna nasıl zarar verdiğinin farkında bile değil. Bunlara tahammülüm yok. Öğretmen de, veli de çocukla birlikte öğrenmeye, dinlemeye açık olmalı.
Yaramazlık diye bir şey yok
Çocukları yaramaz diye etiketlemeyi son derece yanlış buluyorum. Yaramazlık diye bir şey yok bence. Merak var. Çocukla aynı frekansta olursak yaramazlık falan da olmaz. Çocuk bir şey yaptığında siz de dahil olun ona. Çocuklarla konuşurken onları incitmemeli. O zaman her şey normale dönüyor.
Okul-veli arasında denge olmalı
Eskiden müdürün odasına önümüzü ilikleyip, titreyerek girerdik. Artık böyle değil. Okullar çok değişti. Çocuğa ve veliye saygı arttı. Ama burada da denge çok önemli. Velilere kapılar sonuna kadar açık. Veli her zaman dinlenmeli. Ama bu veli de her şeye karışabilir anlamına gelmemeli. Baskısız, yaptırımsız, otokontrolle yaşanan bir okul mümkün. İlkokul ve lise ayrı olmalı
Yuva ve ilkokulun çok büyük olmamasından yanayım. Büyüdükçe aynı kalitede eğitimi vermek güçleşiyor. Okul öncesinde binalar küçük olmalı, bolca yabancı dil ve aktivite olmalı. Lisenin de ayrı olması gerektiğini düşünüyorum. Lise başka bir dünya. İlgi alanları, hayata bakışları farklı. O nedenle aynı kampüste olmamalı. Aynı bünyede bulunması okulu akademik olarak zayıflatıyor çünkü lisede başarı ve sınav kaygısı oluyor.
Zeynep İşman
İletişim Uzmanı/ Ebeveyn Koçu
zeynep@birliktebuyuyoruz.com
https://www.instagram.com/birliktebuyuyoruz/
Etrafımda sıklıkla çocuklara “sen çok özelsin”, “sen teksin”, “sen harikasın” denildiğini duyuyorum. Sağlıklı bir kişilik gelişimi açısından acaba bu ne kadar doğru?
Elbette her insanın özel olduğu doğru. Hepimiz tek ve özeliz. Bizden bir tane daha yok. Çocuklarımız da bizim için çok kıymetli ve özeller şüphesiz. Ancak edindiğim pek çok kaynakta, büyüme çağında sürekli biricikliği vurgulanıp, yaptığı her şey övülen çocukların, ego gelişimlerindeki dengesizlikten bahsediyor. Bu da büyüdüklerinde ikili ilişkilerden, okul başarısına, iş bulmaktan, evliliğe kadar pek çok konuda sıkıntı yaşamalarına neden olma riski taşıyor.
Ebeveynlik anlayışı değişti
Bizden önceki nesil daha kalabalık ailelerde, daha çok kardeşle ve daha az imkanlarla büyüdü. Özel olmak, biricik olmak gibi kavramları duymadık. Bizler herkes gibi çocuklardık. Son 15 yılda ise Türkiye’de pek çok şey gibi aile yapıları da değişti. Aile büyükleri artık ayrı yaşıyor. Tek çocuklu ailelerin sayısı arttı. Teknolojiye ve bilgiye erişim çok kolay. İmkanlar geniş. Kadının çalışma hayatında yeri giderek artıyor. Ebeveynlik anlayışı değişti, gelişti.
Tüm bunlar zaman içinde bireyselliği ön plana çıkardı. Kolektif hayatlardan, yalnızlığın arttığı yaşamlara geçtik. İnsana yani kendimize ve çocuğumuza verdiğimiz önem arttı. Daha çok öğrenip, gelişmeye odaklıyız. Buraya kadar her şey çok güzel. Ancak çocuklarımıza verdiğimiz mesajların ayarı kaçtı sanki.
Çocuklara özgüvenleri gelişsin, kendileriyle barışık olsunlar, sevildiklerini bilsinler diye söylediğimiz “özelsin”, “teksin”, “harikasın” mesajları, aşırı şişirilmiş egolu, kendini evrendeki en bilge ve özel kişi sanan ama gerçek hayata düştüğü zaman öyle olmadığını görüp, bunalıma giren genç nesiller yarattı. Psikolojik danışmanlık merkezleri, “farkındalığı çok yüksek” diye getirilen ve zeka testi yaptırılan çocuklarla dolu. Zeka testlerinin yeniden düzenlenmesi gündemde. Çünkü artık herkesin çocuğu çok zeki, çok başarılı, çok farkındalıklı.
Öyle ki bu çocuklar büyüyüp okula başladıklarında öğretmenlerine saygı duymuyorlar. Tek bir sözleri ile ailelerini okula getirtip, istediklerini yaptıracaklarını biliyorlar. (Tabii bunda eğitim sistemindeki yanlışların da payı var) İş hayatına başlıyorlar, şirket beğenmiyorlar ya da ilk girdikleri işte anında müdür olmak istiyorlar. İlk iş günü biri “Şu dosyaları arşivler misin?” dediğinde, dünyalar başlarına yıkılıyor ve istifayı basıyorlar. Ya da bir hayat arkadaşı bulma konusunda sıkıntı yaşıyorlar çünkü kimsenin kendilerine layık olmadığını düşünüyorlar.
Özetle; kendinden başkasına değer vermeyi, bir şeye emek vermeyi, sabretmeyi, düşe kalka başarmayı, zorluklar karşısında mücadele etmeyi bilmiyorlar. Bilmedikleri için de gelişemiyorlar.
Son dönemde pek çok öğretmen ve psikolojik danışman ile sohbet etme fırsatım oldu. Ne yazık ki okullar böyle çocuklarla dolu. Sağlıklı bir insanda ego gelişimi tabii ki önemlidir. Kafasına vura vura büyütülen çocuklar, gün geliyor kendine güvensiz yetişkinler oluyorlar. Ama her şeyin bir dengesi olmalı. Çocuklarımız bizler için çok özeller ama hayatlarının sadece bizden ibaret olmadığını hatırlamalı ve büyüdüklerinde zorlanmamaları için gereksiz övgülerden kaçınmalıyız. Çabalarını görelim ve yargısız bir şekilde onaylayalım ama attıkları her adımın mükemmel olmak zorunda olmadığını da bilsinler. Bu şekilde iyilik yapalım derken, kötülük yapıyoruz.
“Doğadaki çocuk soyu tehlike altında olan bir türdür” diyor Richard Louv.
İmkanlar, teknoloji, ulaşılabilirlik sürekli artıyor ama bizler giderek daralan mekanlarda sürdürüyoruz yaşamlarımızı. Çocuklar okul, ev arasında büyüyor. Teknoloji bağımlığı, obezite, hiperaktivite giderek artıyor. Doğa bizim özümüz, koptukça kendimize yabancılaşıyoruz. Daha önce okuduğum Doğadaki Son Çocuk kitabına yeniden bakma ihtiyacı hissettim bu aralar. Okumadıysanız tavsiye ederim. Her çocuklu evde olmalı…
Kelimelerin gücünü ve ifade etmenin önemini “Ben Ne Söylüyorum, Çocuğum Ne Duyuyor?” yazımda paylaşmıştım. (*)
Şimdi ise tersten bakmak ve çocuklarımızın söylediklerinin, biz anne-babalar tarafından nasıl anlaşıldığından bahsetmek istiyorum.
İletişim kavramını, en teknik tanımıyla bir kaynak ve bir alıcı arasındaki mesaj alışverişi olarak açıklayabiliriz. Bir ortamda birileriyle konuşurken, saniyeden daha kısa sürede bir iletişim ortamı oluşur. Nefes almak gibi bir şey yani. Ama arka planda oldukça karmaşık bir süreç var. Neden mi?
İletişim zor bir süreç
Öncelikle beni iletişime geçirecek bir uyaranın olması gerekiyor. Benim duyu organlarım aracılığıyla onu fark edebilmem, bilişsel kapasitem ölçüsünde anlayabilmem, geçmişten getirdiklerimle oluşmuş algı dünyamda anlamlandırabilmem, dilsel yeteneklerim doğrultusunda ifade edebilmem gerekiyor. İfade ederken içinde bulunduğum duygu durumu da ifade edişimi etkiliyor. Bir de karşı taraf var yani alıcı. Aynı süreç alıcı tarafında da işliyor ve mesajım karşı bir mesajla, bana geri dönüyor.
Böyle bakınca doğru bir iletişimin hiç kolay olmadığını anlayabiliriz. Üstelik durum çocuklarda daha zor. Çünkü çocukların verdiği kodlar, her zaman mesajın kendisi olmuyor. Yani gerçekte söylemek istediklerini söylemiyorlar. Ebeveyni olarak bizim bu kodları çözmemiz gerekiyor. Evet maalesef adil olmayan bir ilişki. Ancak hepimiz bu yollardan geçtik çünkü bu insan gelişiminin bir parçası.
Bilişsel kapasite geliştikçe dil gelişir
Özellikle 12 yaşa kadar olan süreçte çocuklar soyut ve somut kavramları ayrıştıramıyorlar. Mecazi anlamlar, kinayeler, kelime oyunları, gerçek yalanlar, hipotetik düşünme (olasılıkları düşünme) gibi konularda yetenekli değiller. Çünkü dil gelişimi bilişsel bir süreç. Ve büyüyüp bilişsel kapasitemiz geliştikçe, dil becerimiz de artıyor ve kendimizi daha iyi ifade eder hale geliyoruz.
Tüm bu nedenlerden ötürü, çocuğumuz bir şey der, biz başka bir şey anlarız. Ve genelde hoşumuza gitmeyen durumların kendimizle ilgili olduğunu varsayarız. Çünkü çocuğumuz gerçek nedeni ilk etapta söylemez/söyleyemez. Bunu bilmez ve konuyu sahiplenip, üstümüze alırsak, iletişim süreci de gerçek yolundan sapar ve bambaşka bir noktaya gider.
“Gerçek neden”i anlamak bizim işimiz
Örneğin, küçük kızınız okula gitmemek için bin bir taklalar atıyor, ağlıyor, bağırıyor ya da “okul çok kötü”, “okuldan korkuyorum” gibi şeyler söylüyor olabilir. Ve siz de buna anlam veremiyor hatta sinirlenip, şımarıklıktan yapıyor sanabilirsiniz. Oysa ki bazen anneye olan özlem, anneyle olan vaktin kısıtlı olması, bu kısıtlı zamanda yeterince birlikte vakit geçirememek veya okulda arkadaşıyla yaşadığı bir sorun olabilir gerçek neden. Ve çocuğunuz size gelip: “Anne ben gün içinde seni çok özlüyorum, sana hiç doyamıyorum, okula gitmezsem seni daha çok görebilirim diye düşünüyorum. Okulla bir sorunum yok aslında” demez.
Ya da “Anne/baba okulda bir çocuk var. Sürekli beni rahatsız ediyor. Arkadaşlarımın yanında benimle alay ediyor. Kendimi çok kötü hissediyorum. Onunla başa çıkamadığım için de okula gitmekten kaçıyorum” demez. Tüm bu gerçek nedenleri anlamak bizim işimizdir. Bir nevi müneccimlik.
Dinlemek iletişimin olmazsa olmazı
Peki bu gerçek nedeni anlamayı nasıl yapacağız? Tabii ki çocuğumuzu dinleyerek! Dinlemenin öneminden daha önce de bahsetmiştim. Dinlemek iletişimin yarısıdır. Dinlediğimiz zaman, buz dağının altını görebiliriz. Dinlediğimiz zaman çocuğumuzu yönlendirmeden, kendi sorununu bulmasını ve ifade edebilmesini teşvik ederiz. Dinlediğimiz zaman anlarız. Anladığımız zaman kabul ederiz. Kabul ettiğimiz zaman, kızmayız, küçümsemeyiz, yargılamayız, yok saymayız.
Biz ne kadar çocuklarımızı dinlersek, onlar da kendilerini açmaya ve bizden gelen mesajları almaya o kadar meyilli olurlar.
Başlık komik olsa da, konu vahim.
Bu aralar ergenlik ile yatıp, ergenlik ile kalkıyorum. Okulda ergenlik dönemini konuşuyoruz. Ergenlikle ilgili araştırma ödevi hazırlıyorum. Çevremdeki ebeveynlerden ergenlikle ilgili çok soru alıyorum ve eğitim içerikleri toparlıyorum. Hal böyle olunca bir ergenlik yazısı yazmanın da zamanı diye düşündüm.
Siz de farkında mısınız, ergenlik dönemi iyice uzadı. Eskiden 12-18 yaş aralığı ergenlik süreci olarak tanımlanırdı. 18 dedin mi ergenlik biterdi, bitmediyse de bir güzel çıkartırlardı. Ancak günümüzde ergenlik başlangıç yaşı iyice düştü, bitiş yaşı da iyice uzadı. Hatta ucu açık! Peki neden?
Ergenlik hayatın olağan bir dönemi
Öncelikle şu kavramları netleştirelim: Ergenlik dediğimiz şey, her insanın mutlaka yaşadığı, topluma, kültüre, çocuğun mizacına ve aile yapısına bağlı olarak farklılık gösterebilen, hayatın bir dönemidir. Tıpkı, çocukluk, yetişkinlik ya da yaşlılık gibi. Erinlik ise çocukların fiziksel olarak, bizi şok edecek şekilde bir hızla büyüme atağı geçirdikleri (buluğ çağı da dediğimiz), ergenliğin başları olarak tanımlanan kısa zaman dilimidir. Ergenlik öncesi döneme, ön ergenlik deniliyor. Bu da 8 ila 12 yaş arasını kapsıyor. Ve evet artık pek çok çocuk bu yaşlarda ergenliğe girdi gözüyle bakılıyor. Ergenliğin bitişi olarak bakılan 18 yaş ise çoktan tarih oldu ve 20’li yaşlarını süren gençler de halen ergen olarak tanımlanıyor. Gelişim psikologlarının bazıları bu ara döneme “genç yetişkinlik” diyor ama yakın zamanda gelişim dönemlerinde bir revizyona gidilirse şaşırmam.
Geçenlerde bir arkadaşım, biri 6 diğeri 10 yaşında olan oğullarının çok dirençli olduğundan, hiçbir sözünü dinletemediğinden ve evde sürekli çatışma ortamı olduğundan bahsetti. 10 yaşındaki oğlunun ön ergenlik sürecinde olduğunu, küçük oğlunun ise 2 yaş sendromundan hala çıkamadığını, bir süre sonra büyük oğlunun gerçek ergenliğe gireceğini, küçük oğlunun ise ön ergenliğe, sonra küçük oğlunun gerçek ergenliğe, büyüğünün ileri ergenliğe ve bu sürecin hiç bitmeyeceğinden dert yandı. Epey bir gülüştük bu duruma. Ama tabii ki aile bireyleri açısından oldukça sancılı bir dönem.
Peki ergenlik dönemi neden bu kadar uzadı?
Gelin bunun nedenlerini hep birlikte düşünelim:
Aşırı çevresel uyarana maruz kalma
Cinsellikle ilgili uyaran fazlalığı
Gıdalar üzerinden alınan hormonlar
İklim değişiklikleri
Eğitim sürelerinin uzaması
Toplumsal yaşamdaki rol ve sorumlulukların değişmesi
Toplumsal değerlerin değişmesi
Sorumluluk almalarını engelleyen ebeveyn tutumları
Hiçbir zorluğa maruz bırakılmama
Başkalarının sürekli onun adına düşünmesi ilk aklıma gelenler diyebilirim. Bunların bir kısmı elimizde olmayan çevresel ve toplumsal nedenler ama çoğunluğu ebeveyn tutumlarıyla ilgili.
Cinsel uyaran konusu çağımızın problemi. Öyle ki, henüz ilköğretimi yeni bitirmiş çocuklar cinsel içerikli pek çok video ve görsele çok kolay bir şekilde ulaşabiliyor. Sosyal medya pek çok bilgiye sınırsızca ve her yerden ulaşma imkanı sağlıyor. Bu noktada ebeveyn denetimi çok kritik. Ek olarak çocuğumuzun neyi bilip, neyi bilmediğinin farkında olmalı, doğru bilgilendirmeyi ona bizler yapmalıyız. Küçük yaştan itibaren kurulan sağlıklı bir güven ilişkisi, bu kritik dönemde çocuklarımızın bize karşı açık olmasına yardımcı olur.
Helikopter ebeveynler
Bir diğeri de sorumluluk meselesi. Maalesef günümüzde, ebeveynler olarak ergen çocuklarımızın kendi davranışlarının sorumluluğunu almalarını, kararlarının arkasında durmalarını sıklıkla engelliyoruz. Çocuklar, sürekli kendi adına düşünen, tüm olasılıkları öngörüp, sorunları ortadan kaldıran, yaptığı her şey üzerinde söz hakkı iddia eden, helikopter misali sürekli tepesinde dolaşan birilerinin varlığı olduğunda; sorumluluk almayı, kimlik geliştirmeyi, değerlerini belirlemeyi, kendi gibi olup, hayata kendi penceresinden başlamayı beceremiyor.
Bu döngü nasıl kırılacak bilmiyorum ama bu şekilde çocuklara kötülük ediyoruz. Büyüdüklerinde, hayatın farkında olmayan, hiçbir şeyi ciddiye almayan, sorumluluk almayan, mutsuz, tatminsiz ve yetişkin-miş gibi görünen ergenler olarak kalıyorlar.
Bu hafta #önerdimgitti paylaşımım The Hunt (Onur Savaşı) filmi olacak. Bu filmi “Çocuk ve Suç” dersimde hocam önermişti. Gerçekten çok etkilendim. Çocuk istismarı, önyargılar, bir insanın hayatının nasıl bir anda tepetaklak olabileceği, çocuk gelişimi ve toplumsal linç konularında inanılmaz etkileyici mesajlar veriyor. Mutlaka izlemenizi tavsiye ederim. Ama izlerken dikkat, insanın nefesi kesiliyor‼