http://www.milliyet.com.tr/bir-deney-bin-okumaya-bedel-/zeynep-isman/cumartesi/yazardetay/01.09.2018/2733800/default.htm
Kumkurdu’nu bilenler? Biz Kumkurdu serisini Derin’le geçen yıl okumuştuk. 3 kitaptan oluşuyor. Yazarın hayal gücü, olaylara hem çocuk, hem ebeveyn dünyasından bakışı hayranlık verici. Tatil bahanesiyle yanımıza almıştık ve yeniden başladık okumaya. Mutlaka tavsiye ederim. Okuma bilen çocuklar için de bir başucu kitabı.
Sokakta oyun döneminin bitmesi, çalışan annelerin sayısının artması, çocuğun bakımını paylaşacak insan sayısının azalması, güvenlik kaygıları, bütçesel engeller derken aileler için yaz tatilleri kabus haline geldi. Tatiller; çocuk zamanını organik olarak dolduramadığı için, çocuğun zamanını doldurmaya çalıştığımız uzun bir zaman dilimi bizim için.
Okul olmadığında zamanını nasıl değerlendireceğini bilemeyen bir nesil var. Hal böyle olunca çare teknolojiye sarılmak oluyor. Peki ne yapacağız?
Çocuğum sıkıldım diye geldiği zaman ne hissediyorum?
Anne/babalar bu soruya genelde “sinirleniyorum” ya da “panik oluyorum” diyor. Çünkü kendimizi boş alanları doldurmaktan sorumlu hissediyoruz. Tabii zamanın ruhunun da bunda payı büyük. Biz de hiç boş kalmıyoruz. Boş kalmak nasıl bir şey unuttuk belki. Pek çok yetişkin zamanını yönetememekten şikayetçi. Bu durum çocuklara da küçüklüklerinden itibaren yansıyor. Zaman planlaması yapmayı öğrenemiyorlar çünkü ebeveynler bunu çocukların yerine yapıyor.
Yaz tatillerini planlarken mutlaka çocukları da işin içine katmalıyız. Çocuğumuzun yaşına uygun olarak, onun da fikirlerini ve isteklerini dinlemeli, demokratik bir şekilde tüm tatili planlamalıyız.
İhtiyaçları karşılamak önemli
Hepimizin olduğu gibi çocukların da öncelikli ihtiyaçları var. Ailesi ile kaliteli zaman ihtiyacı, oyun ihtiyacı, arkadaşları ile sosyalleşme ihtiyacı, enerjisini atma ihtiyacı, yalnızlık ihtiyacı, hayal kurma ihtiyacı gibi… İhtiyaçları karşılanmayan çocuk, çağın gerçeği olarak, en hızlı ve kolay çözümü seçiyor ve televizyona, tablete sarılıyor. Eğer bugüne kadar her sıkıldığında oyalanması için çocuğuma telefon/tablet verdiysem, yaz tatili gelince bu alışkanlık birdenbire değişmiyor.
Tatili nasıl planlayacağız?
Bir akşam tüm aile oturun ve tatil konusunu gündem yapın. Herkes isteklerini ve ihtiyaçlarını söylesin. Fikir söylemek serbest olsun. Bunları bir kağıda ya da tahtaya yazın. Sonra koşullarınıza göre eleme yapın ve kalanları bir takvime oturtun. Tüm bu süreçte baskın olmayın, her zaman çocuğunuzun da söz hakkı olsun. Çatışmaların olması çok doğal, endişelenmeyin. Bu sayede çocuklar demokratik bir müzakereyi öğreniyor. Ekran zamanlarını çocuğun yaşına göre belirleyin. Önceliğinizde oyun oynamak hep olsun.
Bu şekilde planlama yapmak neden önemli?
Tatilleri bu şekilde planladığımızda, tüm ailenin birlikte karar verdiği demokratik bir süreç işlemiş olur. Çocuklar da birey yerine konulup dinlendiği için, size problem çıkarma olasılıkları azalır. İş birliği yapmayı modellemiş olurlar. Çatışmanın da geliştirici olabileceği gözlemlenir. Müzakere yetenekleri gelişir. Hayatlarına dair insiyatif almayı öğrenirler. Zaman planlaması yapmayı pratik ederler. Başkalarının fikirlerine de saygı duymayı öğrenirler.
Kurallar önden net olursa tüm yaz rahat edersiniz.
Son olarak her boş vakit doldurulmak için değildir. Unutmayın, hepimizin boş alanlara ihtiyacı var!
İyi tatiller…
Zeynep İşman
Bu aralar favorimiz bu kitap. Yollarda, can sıkılmasına karşı tavsiye ederim. Hem eğlenceli, hem de bir dolu güzel bilgi var hayvanlar alemine dair. Mesela dev kertenkelenin su üstünde yürüyebildiğini, timsahların ağzından terlediğini biliyor muydunuz?
Momo’yu okudunuz mu? Uzun zamandır başucumda okunacaklar listemdeydi, sonunda okudum🙏🏻
Zaman hırsızlarının, insanlardan çaldığı zamanı geri getiren Momo adlı küçük bir kızın öyküsü bu. Momo aynı zamanda insanları kendine hayran bırakan muhteşem bir dinleyici. Michael Ende’nin kitabı pek çok kez sinemaya uyarlandı ve kırktan fazla dile çevrildi. Bence her genç ve yetişkin okumalı, bu büyülü satırlarda yolculuğa çıkmalı 🦋
Not: “Gavur” burada sıfat olarak değil, isim olarak kullanılmıştır😊
Geçen hafta, herhalde dünya üzerinde aynı anda binlerce çocuğun aynı anda bir arada bulunabileceği nadir yerlerden birindeydim. Kızımıza uzun zamandır verdiğimiz sözü tuttuk ve 23 Nisan’ı bahane ederek, Danimarka/Kopenhag’daki Legoland’e gittik.
Şayet çocuğunuz lego sever bir çocuk ise burası gerçekten biçilmiş kaftan. Hemen her yaş grubu için bir aktivite ya da oyun alanı düşünülmüş. Hele ki konaklama yeri olarak Legoland’in kendi otelini tercih ederseniz, çocuğun mutluluğunun tavan olması garanti. Bizde de durum böyle oldu. Tabii her ana/baba gibi çocuğumuz mutlu olunca biz de çok mutlu olduk.
Legoland’de geçirdiğimiz 3 gün benim açımdan başka farkındalıklara da sebep oldu. Adeta bir laboratuvar gibiydi. Yeni doğmuş bebekten, ergenlere kadar her yaş grubundan ve çevre ülkelerden pek çok çocuk oradaydı. Ve tabi anne babaları.
Tek cümle ile özetlersem: hayranlık duydum. Hayranlık duydum çünkü bu kadar çok çocuğun aynı anda bulunduğu bir yerde hiç mi sıkıntı çıkmaz, hiç mi kaos olmaz! Gerçekten yetişkinlerin çocuklarıyla olan ilişkilerine hayran kaldım. Tabii düşünmeme sebep oldu neden biz yapamıyoruz diye. Çünkü yakın zamanda İstanbul’daki Legoland’de de bulunduk. Karşılaştırma yapmak istemiyorum çünkü yanından dahi geçemez maalesef. Amacım bizi yermek onları övmek değil kesinlikle. Ama inanın yakın zamanda her iki ülkedeki Legoland’leri deneyimlediğim için söyleyebiliyorum ki; ebeveyn tutumları her şeyi değiştiriyor. Peki bizim yapamadığımız ama onların yaptığı ne?
Gözlemlediklerimi daha net anlaşılması için maddeler halinde yazacağım:
- Bir kere hedef kitle çocuklar olduğu için, restoranttan, tuvaletlere, bilet kuyruklarından, lobiye kadar her alanda çocukların beklerken sıkılmaması için oyun alanları var. Çocuk kapasitesini karşılayabilecek büyüklükte ve temiz! Bu inanılmaz bir nimet. Derin’in bir kere bile sıkıldım dediğini duymadım.
- Bence en büyük erdemlerden biri bekleyebilmek. Bizim yapamadığımız bir şeyi yapıyorlar. Bekliyorlar! Aileler beklemeyi bilince, çocuklar da bekleyebiliyor.
- Kimse legoların önünde çocuğunun fotoğrafını çekecek diye başkasının hakkını gasp etmiyor. “Geçsene” diye çocuğunu ittirmiyor. Ne kendi çocuğunu, ne elalemin çocuğunu itip kakmıyor. (bunların hepsi İstanbul’daki Legoland’de oldu pek çok kez)
- Kimse gerekmedikçe yükses sesle konuşmuyor. Çocuğuna seslenmek için metrelerce öteden bağırmıyor.
- Çocuklar da anne babalarını çağırmak için metrelerce öteden “annnneeeeeğğğ” diye bağırmıyor. Hal böyle olunca ortalık süt liman.
- Çocuklar attıkları her adım için anne/babalarından onay alma ihtiyacı hissetmiyor. Ya da onaylanmak için “anne bak nasıl koştum, baba bak nasıl zıpladım” demiyor.
- Otel restoranı 400 kişilikti ve neredeyse 300’ü çocuktu. Bir tane bağıran, ağlayan, etrafa döküp saçan çocuk yoktu. (Derin dışında😊)
- Oyun alanlarının giriş ve çıkışları o kadar iyi düzenlenmiş ki, kimse birbirini ezmiyor ya da gereksiz tıkanıklıklar olmuyor.
- Toplumun genelinde güven ilişkisi var. Kendilerine, çocuklarına ve çevrelerine güveniyorlar. Öyle olunca da paranoyakça kaygılar, etrafa şüpheci bakışlar, süzmeler falan yok.
- Herkes kendiyle ilgili, etrafıyla değil.
Toplumsal kültür, aileleri mi etkiliyor yoksa aileler toplumsal kültürü mü oluşturuyor? Bu tavuk/yumurta ilişkisi gibi. Ama değişim bir yerlerden başlamalı. Anne/babalar olarak bakış açımızı değiştirirsek, çocuklarımız da yarının yetişkinleri olarak bunu topluma yansıtır.
Kelimelerin gücünü ve ifade etmenin önemini “Ben Ne Söylüyorum, Çocuğum Ne Duyuyor?” yazımda paylaşmıştım. (*)
Şimdi ise tersten bakmak ve çocuklarımızın söylediklerinin, biz anne-babalar tarafından nasıl anlaşıldığından bahsetmek istiyorum.
İletişim kavramını, en teknik tanımıyla bir kaynak ve bir alıcı arasındaki mesaj alışverişi olarak açıklayabiliriz. Bir ortamda birileriyle konuşurken, saniyeden daha kısa sürede bir iletişim ortamı oluşur. Nefes almak gibi bir şey yani. Ama arka planda oldukça karmaşık bir süreç var. Neden mi?
İletişim zor bir süreç
Öncelikle beni iletişime geçirecek bir uyaranın olması gerekiyor. Benim duyu organlarım aracılığıyla onu fark edebilmem, bilişsel kapasitem ölçüsünde anlayabilmem, geçmişten getirdiklerimle oluşmuş algı dünyamda anlamlandırabilmem, dilsel yeteneklerim doğrultusunda ifade edebilmem gerekiyor. İfade ederken içinde bulunduğum duygu durumu da ifade edişimi etkiliyor. Bir de karşı taraf var yani alıcı. Aynı süreç alıcı tarafında da işliyor ve mesajım karşı bir mesajla, bana geri dönüyor.
Böyle bakınca doğru bir iletişimin hiç kolay olmadığını anlayabiliriz. Üstelik durum çocuklarda daha zor. Çünkü çocukların verdiği kodlar, her zaman mesajın kendisi olmuyor. Yani gerçekte söylemek istediklerini söylemiyorlar. Ebeveyni olarak bizim bu kodları çözmemiz gerekiyor. Evet maalesef adil olmayan bir ilişki. Ancak hepimiz bu yollardan geçtik çünkü bu insan gelişiminin bir parçası.
Bilişsel kapasite geliştikçe dil gelişir
Özellikle 12 yaşa kadar olan süreçte çocuklar soyut ve somut kavramları ayrıştıramıyorlar. Mecazi anlamlar, kinayeler, kelime oyunları, gerçek yalanlar, hipotetik düşünme (olasılıkları düşünme) gibi konularda yetenekli değiller. Çünkü dil gelişimi bilişsel bir süreç. Ve büyüyüp bilişsel kapasitemiz geliştikçe, dil becerimiz de artıyor ve kendimizi daha iyi ifade eder hale geliyoruz.
Tüm bu nedenlerden ötürü, çocuğumuz bir şey der, biz başka bir şey anlarız. Ve genelde hoşumuza gitmeyen durumların kendimizle ilgili olduğunu varsayarız. Çünkü çocuğumuz gerçek nedeni ilk etapta söylemez/söyleyemez. Bunu bilmez ve konuyu sahiplenip, üstümüze alırsak, iletişim süreci de gerçek yolundan sapar ve bambaşka bir noktaya gider.
“Gerçek neden”i anlamak bizim işimiz
Örneğin, küçük kızınız okula gitmemek için bin bir taklalar atıyor, ağlıyor, bağırıyor ya da “okul çok kötü”, “okuldan korkuyorum” gibi şeyler söylüyor olabilir. Ve siz de buna anlam veremiyor hatta sinirlenip, şımarıklıktan yapıyor sanabilirsiniz. Oysa ki bazen anneye olan özlem, anneyle olan vaktin kısıtlı olması, bu kısıtlı zamanda yeterince birlikte vakit geçirememek veya okulda arkadaşıyla yaşadığı bir sorun olabilir gerçek neden. Ve çocuğunuz size gelip: “Anne ben gün içinde seni çok özlüyorum, sana hiç doyamıyorum, okula gitmezsem seni daha çok görebilirim diye düşünüyorum. Okulla bir sorunum yok aslında” demez.
Ya da “Anne/baba okulda bir çocuk var. Sürekli beni rahatsız ediyor. Arkadaşlarımın yanında benimle alay ediyor. Kendimi çok kötü hissediyorum. Onunla başa çıkamadığım için de okula gitmekten kaçıyorum” demez. Tüm bu gerçek nedenleri anlamak bizim işimizdir. Bir nevi müneccimlik.
Dinlemek iletişimin olmazsa olmazı
Peki bu gerçek nedeni anlamayı nasıl yapacağız? Tabii ki çocuğumuzu dinleyerek! Dinlemenin öneminden daha önce de bahsetmiştim. Dinlemek iletişimin yarısıdır. Dinlediğimiz zaman, buz dağının altını görebiliriz. Dinlediğimiz zaman çocuğumuzu yönlendirmeden, kendi sorununu bulmasını ve ifade edebilmesini teşvik ederiz. Dinlediğimiz zaman anlarız. Anladığımız zaman kabul ederiz. Kabul ettiğimiz zaman, kızmayız, küçümsemeyiz, yargılamayız, yok saymayız.
Biz ne kadar çocuklarımızı dinlersek, onlar da kendilerini açmaya ve bizden gelen mesajları almaya o kadar meyilli olurlar.
Bazı olayların bizdeki karşılığı ile çocuk dünyasındaki karşılığı bambaşkadır. Refleksif olarak çocuklarımız bir şey söylediğinde anında tepki ya da cevap verme zorunluluğu hissediyoruz. Bir sorunu olduğunda derhal çözüm bulmak ya da tavsiyemizi paylaşmak istiyoruz. Farkında olmadan tepkisel yaklaşıyoruz. Genellikle çocuğumuzu bazen de karşı tarafı savunmaya geçiyoruz. Tüm bunlar iletişimi ya başlamadan bitiriyor ya da sekteye uğratıyor.
Halbuki biz ne istiyoruz?
Çocuğumuz bizle konuşsun, dertleşsin, hem en iyi arkadaşı olalım (ki böyle bir şey yok) hem de annesi babası olduğumuzu unutmasın, hem her şeyini anlatsın hem de çok özele girip bize kalp krizi geçirtmesin, hem döner olsun hem dönmesin. Böyle bir dünya yok tabii. Ama yapılacak şeyler var.
Birkaç dialog örneği yazacağım, bizim söylediklerimizin çocuk dünyasındaki mealini anlamamız açısından:
Çocuk: Anne, arkadaşımın kardeşini hiç sevmedim.
Anne: Aaa neden ki, ne sevimli çocuk halbuki?
Çocuk: İşte sevmedim, o hiç iyi bir çocuk değil, bir daha gelmesin bize.
Anne: Aman sen de ne şımarık çocuksun, kimseyi beğenmiyorsun!
Veya
Ç: Anne, arkadaşımın kardeşini hiç sevmedim.
A: Hıımm öyle mi?
Ç: Evet, yani aslında sevdim ama oyunumuzu bozuyor.
A: Anladım bu seni sinirlendirmiş olmalı…
Ç: Evet sinirlenmiştim biraz, o yüzden öyle söyledim. Aslında tatlı bir çocuk. Küçük olduğu için anlaşamadık. Galiba bizle oynamak istiyordu.
A: Yaş farkından dolayı uyum sağlayamadınız sanırım birbirinize. Doğru mu anladım?
Ç: Evet doğru. Aslında ona oyalanabileceği şeyler verseydik, bu sorunu yaşamazdık.
Minicik bir soru değişikliği ya da bazen soru sormamak nasıl da sohbetin akışını değiştiriyor değil mi? İlk örnekte konuşma çok kısa sürdü ve ebeveynin çocuğa hakaret etmesiyle sonlandı. Alternatifinde ise bir olay üzerine uzun bir sohbet başladı ve çocuğun kendi çözümünü bulmasına kadar sürdü. Hatta belki arkadaşlık, uyum gibi konular üzerine de devam edebilir bir konuşma olabilir.
Başka bir örnek:
Çocuk: Tatilde kayak kampına gitmekten vazgeçtim baba.
Baba: Ne demek vazgeçtim? Dalga mı geçiyorsun sen?
Çocuk: Hayır dalga geçmiyorum. Gitmek istemiyorum kampa.
Baba: Senin keyfine göre hareket edemeyiz. Gitmek istediğin için kayıt ettirdik seni. Çocuk oyuncağı değil, vazgeçemezsin. Haftaya gidiyorsun tabii ki, konu kapanmıştır.
Ya da
Ç: Tatilde kayak kampına gitmekten vazgeçtim baba.
B: Sahiden mi? Bu kampa gitmeyi çok istediğini sanıyordum.
Ç: Evet çok istiyordum ama artık gidemem.
B: Hıım anlıyorum, bu kadar çok istediğin bir şeyden vazgeçtiğine göre, önemli şeyler olmuş olmalı!
Ç:….. Aslında öyle sayılır. Okulda arkadaşlar ne kadar uzun süredir kaydıklarını anlattılar bugün. O takımın içinde olursam rezil olurum, herkes benimle alay eder. Bunu istemiyorum.
B: Anlıyorum, senin için çok zor olmalı bu. Peki bu duruma bir çözüm bulursan yine gitmek ister misin kampa?
Ç: Evet kesinlikle.
B: O zaman neler yapabileceğimizi düşünelim mi?
Ç: Olur.
B: Aklına gelen bir şeyler var mı?
Ç: Öğretmenimle konuşsak ve bulunduğum takımı değiştirsek olur mu?
Gördünüz mü nasıl da değişiyor konuşmanın seyri.
Bazen çocuğun sıkıntısı, bize göre çok saçma ya da küçücük, önemsiz bir konu olabilir. Ama çocuğu aşağılamak, küçümsemek, derdi ile alay etmek iletişimin katillerindendir. Bunun yerine sabır ve saygı ile sorununu dinlemek, istediği anlarda destek olmak aradaki ilişkiyi canlı tutar.
Özetle; çocukla iletişimde sihirli değnek yok. Az konuşan, hemen heyecanlanıp konuya atlamayan, her şeye öneri getirmeyen ebeveyn var.
https://www.instagram.com/birliktebuyuyoruz/
Bu kitabı babası Derin’e almış. Bir çocuk kitabı esasen. Ama beni çok etkiledi. İçinde kocaman bir boşluk olan ve onu doldurmak için türlü yollar deneyen ama aradığını bir türlü bulamayan Julia’nın hikayesini anlatıyor. Zorlukların üstesinden gelebilmeyi ve hayattaki amacımızı bulmayı hatırlatan bir kitap. Yani derin bir kitap☺ Bu sayede bu zor ve mühim meseleyi kitap üzerinden çocuğunuzla konuşabilirsiniz. Çizimleri de bir harika. Bu haftaki önerim olsun.
Geriye dönüp baktığınızda, hayatınızda etkisi olan en önemli insan kim?
Benim babaannem. Aslında biyolojik olmayan, babamı çok küçükken evlatlık alan öz teyzesi, nam-ı diğer Saliş. İstanbul’un İstanbul olduğu zamanlarda, aşık olup evlendiği kocası ile Beyoğlu’nda yaşayan, Kudüs doğumlu, babası saray aşçısı, dünyada en çok anne olmayı hak edip, hiç olamayan ama ablasının oğluna anadan öte analık eden, gencecik yaşta dul kalan, elinden Türk kahvesi ve Maltepe sigarası düşmeyen, balık pazarının Madam’ı, sokak hayvanlarının koruyucusu, içinden hayat enerjisi fışkıran yüce kadın! Ne çok emeği var bende.
Sıklıkla düşünüyorum; hayatımı bu kadar etkilemesinin nedeni ne diye? Aramızdan ayrıldığında bir lise öğrencisiydim. Üniversiteden mezun olduğum, meslek sahibi olduğum, aşık olduğum, anne olduğum, dostlar edindiğim, kazıklar yediğim, en yoğun duyguları yaşadığım zamanların pek çoğunda yanımda olamadı. O zaman neden başkası değil de o diye düşünürüm hep.
Sanırım cevap şu: Hayatın belki de en kolay, dertsiz-tasasız, stabil dönemi sandığımız ama aslında en mühim dönemi olan çocukluk döneminde, hiçbir şey yapmaya çalışmadan, sadece yanımda durduğu ve beni ne yaparsam yapayım hep sevdiği için!
Bana hiçbir zaman bir şeyler öğretmeye çabalamadı. Ama ben en çok ondan öğrendim.
Nasihatlerde bulunup, akıl verdiğini hatırlamıyorum. Ama söylediği pek çok söz hala kulaklarımda çınlar.
Hiç öfkelendiğini, bağırdığını hatırlamam. Ama kalbini kıracağım diye ödüm patlardı.
Beni eleştirdiğini, aşağıladığını, küçümsediğini duymadım, görmedim.
“Ben bu evin büyüğüyüm, saygıda kusur istemem” kaygısı ve baskısı hiç olmadı bizim evde. Yanında ne kadar özgür olduğumu hatırlıyorum. Ama hayatımda tanıdığım en saygı değer insanlardandı.
Yasak diye bir kelime onun kitabında yazmazdı. Belki 10 yaşındaydım sigarasından bir nefes çektiğimde. Ama bir daha hiç merakım olmadı.
Tüm bunları düşündüğümde, aile büyüklerinin (anneanne-babaanne-dede) rollerinin ne kadar özel ve önemli olduğunu görüyorum. Onlar belki de çocukların anne-babalarından daha önce model alabileceği figürler. Çünkü özellikle ergenlikte, insan gelişiminin doğası gereği ve sağlıklı olarak ebeveynlerle iletişim zayıflıyor, ebeveyne itibar azalıyor, sosyal çevre önem kazanıyor. İşte tam bu noktada nine-torun, dede-torun ilişkisi çok kritik.
Sadece tek taraflı bir saygı ve ilgi bekleyen, saygıyı el öpmekte, bacak bacak üstüne atmamakta arayan, dediklerinin dinlenmesini ve yapılmasını isteyen, kendi bildiklerine ters düşen bir hareket yapınca şımarık yaftasını yapıştıran, varlık nedenlerinin tecrübelerini anlatıp, nasihat vermek olduğunu sanan bir nine/dede/torun ilişkisi, formalite bir ilişki olmaktan öteye geçemiyor.
Belki de çatışma anlarında çocuğun tarafında olarak, anne-babaya karşı durarak, masum oyunlarla, şefkat ve sabırlarıyla, aradaki yıllara, değişen zamana saygı duyarak, karşılarındaki kendinden çok farklı o genç insanı merakla tanımaya çalışarak torunlarının hayatında en önemli isim olabilirler. Bunun da formülü, yol göstermeye çalışmadan yol göstermekten geçiyor.
Yol göstermeden yol gösterilir mi? Gösterilir. Torunlarını dinleyerek, baskı yapmadan, nasihat ve öğütlere boğmadan, sürekli akıl veren, eleştiren, kızan, engeller koyan olmadan yol gösterilir. Bu yol her zaman doğru yol olmaz belki. Ama sevgiyi güçlü kılan da bu değil mi? Yanlış yollara girsen de, güvendiğin insanın hep yanında durması. Sen istediğin zaman elini uzatıp, seni çekip çıkarması…
- 1
- 2